Okuyan Kızlar Eski Takıntı
Hüseyin Seyfi
Hasanoğlan Köy Enstitüsünden çevrenin baskısı ile, “ahlakı bozuluyor” diye alınan kız öğrenciler günümüzde yaşıyorlar.
Yolda geçerken, Beden Eğitimi dersinde eşofmanlı kızları görüp, “Bunların her tarafı meydanda” diyerek yaygarayı basanlar, yaşları gereği bu dünyadan göçüp gitseler de aynı düşünceyi taşıyanlara, “bitti” diyemiyoruz.
Dedikodulara fazla dayanamayarak, babası tarafından, Hasanoğlan Köy Enstitüsünden zorla alınmış, şimdilerde, yetmiş yaşından fazla bir kadınla yaptığım söyleşide, okuldan alınmasını daha dün gibi hatırlıyor ve gözyaşlarına boğuluyordu. “Evladım, o zaman okul çevresinde bile erkeklerle konuşmamız yasaktı. Kendi köylüm Musa Kâzım, aynı okulda, ayağını duvardan aşağı sallar, erkekler bahçesinde kitap okurdu. Yanına varıp selam vermek, köy özlemimi gidermek isterdim, fakat sınıf ablam müsaade etmezdi. Nedensiz yere, sırf dedikodular yüzünden daha bir yılımı bile tamamlamadan, 12 yaşında, okuldan alınmam öyle zoruma gidiyor, öyle gücüme gidiyor ki, aha, bugün aynı okulda okuyacaksın deseler gider okurum. Bu yaşıma kadar içimde bir acı olarak kaldı. Hacca gittim. Beş vaktimi kaçırmam. Kuran okurum. Sebep olanların, Allah o yobazların belasını versin!” diyordu.
Köyümde aydınlanma, kız çocuklarının okuması, Türkiye köylerine göre çok erken başlamıştır. Atmışlı yıllardan beri, tahsil açısından kız erkek ayrımı gözetilmedi.
Yetmişli yılların başında bir gün imam, hatırladığıma göre, “Üniversitelerde kızlar çocuk aldırıyor, okutmak caiz değildir” deyince, köylü tepki gösterip, imam hakkında imza kampanyası düzenlemiş ve imam merkeze aldırılmıştı. Sonradan bu imam ilçenin birinden, düşüncesine uygun bir partiden belediye başkanı seçildi.
Pakistanlı kız öğrenci Malala’yı çoğumuz tanıyoruz. Kız çocuklarının okuması uğruna küçük yaşta yaptığı mücadelede, kız çocuklarının okumasına karşı radikal güçler tarafından kafasından vurularak ağır yaralanmıştı.
Örneklerin bir sayfaya sığması mümkün mü?
Sevgili ülkemin gündeminde, yurtlarda, öğrenci evlerinde kalan üniversiteli kız çocukları var. Belki de bir iki münferit olay yüzünden, üniversitelerde okuyan kız çocuklarının ana babalarının kulağına kar suyu kaçırılıyor ve bu yüzden dolaylı olarak itham altındalar. Ülkem konu üstünde çalkalanmakta. Her telden nağmeler vuruluyor.
Kaliteli bir eğitim verebiliyor muyuz?
Kızlarımıza sağlıklı, güvenli barınaklar sağlayabiliyor muyuz?
Onları bilinçlendirebiliyor muyuz?
Ne güzel yazmış yazarın birisi, “Gençliğini yaşayamayanlar gençliği tanıyamazlar” diyor.
Üniversite gençliğinin içinde bulunmayanlar, çağdaş gençliği tanımayanlar onlara nasıl güvensinler?Bilmezler mi ki, onların merhabası sıcaktır, içtendir, candandır, samimidir ve dostçadır.
Kız erkek ilişkilerinde, her şeyi uçkura bağlamak, medrese eğitimi almışların işi olsa gerek.Yazar Özer Akdemir
ANADOLUNUN ALTINDAKİ TEHLİKE
Yazar Özer AKDEMİR
Erzincan’ın İliç ilçesi Çöpler köyünde yaklaşık 6 yıl önce hummalı bir çalışma başladı. ABD-Kanada ortaklığındaki Anatolia Minerals adlı şirket 6 yılda 600 sondaj kuyusu açtığı köyde oldukça zengin bir altın madeni bulduğunu belirterek, gerekli izinler için başvurdu. Çöpler köyündeki işletmesini Çukurdere Madencilik adlı kendisine bağlı taşeron bir firma eliyle yürüten Anatolia Minerals, altın madenini 2008 yılında işletmeye açmayı planlıyor. Ülkemizin birçok yerinde daha altın ve başka madenlerin arama ve işletme izinlerini elinde bulunduran Anatolia Minerals’i ayrıntılı bir şekilde mercek altına almadan önce, şirketin “halkla ilişkiler” biriminin basın tarafından öne çıkarılan uygulamasına değinmekte yarar var. Yani, köylülerin ve ilçenin önde gelen siyasi parti, dernek ve kamu kurum yöneticileri ABD’de “inceleme gezisi”ne götürüldü.
MADENCİYE BERGAMA DERSLERİ
Özellikle Bergama köylülerinin 16 yılı aşan, eskiye oranla yoğunluğunu yitirse de hâlâ devam eden altın madeni karşıtı mücadelesi diğer altıncı şirketlere birçok açıdan ders oldu. Bergama'daki altın madeni, 16 yılda dört kez el değiştirdi. Maden sırasıyla; ilk başta Eurogold (Almaya-Amerika-Avustralya ortaklığı), ardından, Newmont - Normandy; (Amerika) ve son olarak KOZA Altın A.Ş (Türk) tarafından işletiliyor. Bergama'daki madeni çalıştıranların bu 16 yıllık süre içerisinde başta yöre köylüleri olmak üzere halkla ilişkilerde yaptıkları "hata"lar, bugün diğer madenci şirketler tarafından mümkün olduğu kadar tekrarlanmamaya çalışılıyor.
"HALKLA ÇELİŞKİLER"İ GİDERME YÖNTEMLERİ
Ülkemizde her geçen gün sayıları çoğalan altın madencilerinin halkla ilişkileri geliştirme, madene karşı çıkışları önleme adına yaptıkları birçok şey Bergama'dakilerle aynı özellikleri taşıyor. Örneğin, tüm altın madeni girişimlerinde yoksul köylülere iş vaadi var. Tarlaların, arazilerin, maden sahası içinde kalan yapıların ederinin 10-20 katı fiyatlarla satın alınması söz konusu. Bazı yerlerde, (Uşak - Kışladağ ve İzmir - Efemçukuru gibi) köylülerin arazilerini satmamaktaki kararlılıkları hükümet destekli kamulaştırma sopası ile karşılanıyor. Madenci şirket "kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez" mantığı ile köylere, yol-su, sağlık ocağı, okul vs. altyapı ve sosyal yaşam tesisleri yaptırıyor. Hatta, Uşak'ta olduğu gibi damızlık boğa dağıtılıyor, iftar yemekleri veriliyor (Bergama), şenlikler düzenleniyor. Maden sahası içinde kalan köylerdeki taşınmazlar bedellerinin çok üzerinde fiyatlarla alınırken, Bergama Ovacık köyü ve şimdi Erzincan Çöpler köyünde olduğu gibi, köy madenin birkaç kilometre uzağında yapılan dubleks evlere taşınıyor.
Bunun yanında madene karşı olanlar, çok çeşitli yöntem ve araçlarla susturulmaya, baskı altında tutulmaya, yıpratılmaya çalışılıyor. Bergama köylülerinin önce gizli örgüt kurmakla suçlanmaları, ardından mücadelede öne çıkan unsurların "Alman ajanı" olma iddiası ile DGM'de yargılanmaları ve nihayetinde madenle ilgili gelişmeleri haberleştiren gazete ve gazetecilere açılan tazminat ve ceza davaları "maden karşıtı" unsurların etkisizleştirilmesine yönelik uygulamalardan birkaçı. Madenci şirketler tarafından yapılan bir diğer halkla ilişkileri geliştirme yöntemi de "bilgilendirme gezisi" adı altında yörenin önde gelen isimlerinin yurtiçi ve dışında çeşitli yerlere götürülmesi oluyor. Hatta, bu öyle bir hale geliyor ki, tıpkı Bergama'da olduğu gibi, madenin açılıp açılmaması sonucunu doğuracak bir rapor hazırlamakla görevli "bilim adamları"ndan oluşan heyetler bile, eşleri ile birlikte ABD'de "inceleme gezisi"ne götürülebiliyor. 1997 yılındaki Danıştay kararının ardından kapatılan Bergama altın madenini Başbakanlık'ın talimatı ile yeniden inceleyip "açılabilir" diye görüş bildiren TÜBİTAK raporu böyle hazırlandı.
BERGAMA KAPIYI AÇTI
Bergama Ovacık Altın Madeni'nin yargı kararlarına, yöre köylülerinin karşı çıkışına ve bilim insanlarının riskler konusundaki uyarılarına rağmen üretimine devam etmesi, yıllardır Bergama'daki sürecin sonucunu gözleyen diğer altın madencilerini harekete geçirdi. İlk başta Alman Preussag şirketinin Türkiye ayağı olarak kurulan Turkische Preussag (TÜPRAG), Preussag'ın çekilmesi sonrasında Kanadalıların eline geçti. Preussag dünya çapında bir turizm şirketi haline gelirken, Kanadalı olan TÜPRAG Uşak /Eşme - Kışladağ altın madeninde yöre köylülerinden gelen tepkilere rağmen, "dünyanın en ilkel yöntemi" denilen "yığın liçi" yöntemi ile üretime başladı. Madenin üretime başlamasından iki ay, resmi olarak açılışının yapılacağı törenden bir hafta önce meydana gelen siyanür kazasında Eşme ve köylerinde yaşayan 2000 vatandaş zehirlendi. Zehirlenmelerin siyanürden kaynaklandığı, resmi yetkililerin engelleme girişimlerine rağmen alınan kan örneklerinde çıkan yüksek siyanür oranları ile kanıtlandı.
Kışladağ Altın Madeni'nin sahibi TÜPRAG şirketi, İzmir'in 20 kilometre uzağında bulunan, Türkiye'nin üçüncü büyük kentinin içme suyunu sağlayan barajların havzasında kurulu olan Efemçukuru köyünde de altın madeni işletebilmek için her türlü yöntemi deniyor. TÜPRAG, Havran Küçükdere'deki altın madeni arama ve işletme ruhsatlarını KOZA Altın'a sattıktan sonra, KOZA burada da çok yakın zamanda altın madeni işletmesi kuracağını açıkladı. KOZA Altın, Bergama Kozak Yaylası'nda da altın rezervlerinin tespiti için sondaj çalışmaları yapıyor. Şirket ayrıca Eskişehir- Kaymaz, Gümüşhane-Mastra, Ağrı, Ankara, Balıkesir, Bayburt, Bilecik, Bursa, Erzincan, İzmir, Kastamonu, Konya, Sivas ve Tunceli illerinde altın arama-işletme ruhsatlarına sahip. Dünyanın en büyük madenci şirketi olan Rio Tinto ise Erzincan Çöpler ve Tunceli Ovacık'ta altın madenciliği yapmak üzere çalışmalarına devam ediyor. Çöpler projesi yaklaşık bir yıl sonra üretim yapacak aşamaya gelecek.
YENİ BİR MÜCADELE ALANI: ÇÖPLER
Erzincan'ın İliç ilçesine 11 kilometre uzaklıkta bulunan Çöpler köyünde altın madeni işletmesi kurmak gündeme gelince, madenin işletme ruhsatını satın alan Anatolia Minerals adlı şirket aralarında AKP milletvekilleri, yerel siyasetçiler, köy muhtarları ve bürokratların olduğu birçok kişiyi onar günlük ABD gezisine çıkardı. Basının da geniş ilgi gösterdiği bu ABD gezisine çıkanlar, gezinin yararlı olduğundan, beş yıldızlı otellerde ağırlandıklarından, siyanürle yapılan madenciliğin zararsız olduğunu gözleri ile gördüklerinden bahsediyorlar. Bu geziler için toplam 205 bin dolar harcandığını açıklayan madenci şirket ise gezilere katılanların "En azından teknolojinin çevreye zarar vermediğini" gözleriyle gördüklerini ileri sürüyor. Bu 205 bin dolarlık "inceleme gezisi giderleri" noktasında, EGEÇEP Dönem Sözcüsü Av. Arif Ali Cangı'nın kafasına takılan bir soru var. Cangı, "Bu harcamayı acaba nerede gösterecekler?" diye soruyor ve ekliyor; "Maden işletebilirse zaten beyan ettikleri ocak başı satış fiyatının yalnızca yüzde 2'sini devlet hakkı olarak ödeyecekler. Hiç KDV ödemeyecekler. Bırakacakları pisliği, kirlenmeyi kim temizleyecek? Bozulan yaşam alanlarını eski haline getirmeye kimin gücü yetecek?" Cangı bir soru da Erzincan halkına yöneltiyor ve kendi sorusuna iyimser bir yanıtı yine kendisi veriyor "Erzincan'da "yaşamın sürmesini en büyük değer olarak gören" kimse yok mu? Mutlaka vardır, çıkacaktır. "
FIRAT SUYU ZEHİR AKACAK, BAKSANA!..
Bergama köylülerinin avukatı Senih Özay'ın, 23-24 Eylül tarihlerinde Samsun'da temsilciler toplantısı yapan Türkiye Çevre ve Kültür Platformu (TÜRÇEP) Genel Koordinatör Tanay Sıtkı Uyar'dan aldığı bir bilgi Çöpler köyünde başlatılması planlanan mücadele hakkında ipuçları veriyor; TÜRÇEP toplantısında, "altın madencilerinin bahşettiği bu cazibelere kapılmayan yurttaşlarla buluşmak ve hukuk mücadelesi başlatmak" kararı alındı. Bu doğrultuda vekaletname çıkarılan hukukçular, tespit davası açacak, ÇED raporuna ulaşılıp yer seçimi yönünden yargı organına götürülecek. Yine madenle ilgili bilirkişi incelemeleri talep edilecek ve gerektiğinde "cazibeye kapılanlarla kapılmayanların ortaya çıkması için" referandum yapma noktasında çalışmalar yürütülecek.
Çöpler köyünde 1950'lerden 80'li yılların ortalarına kadar işletilen manganez madeni alanının yanı başında, geçmişi 100 yıldan da öteye giden, eski altın ve bakır ocakları bulunmakta. İrili ufaklı bu maden ocakları taş yollarla birbirine bağlantılı. Köylerinin Keban Baraj Gölü suları altında kalması nedeniyle Çöpler'e 1968 yılında yerleştirilen Elazığlı Şafak Aşireti'ne bağlı köylülere, burada işletilmek istenen altın madeni nedeniyle yeniden göç yolları görünüyor. Maden alanının iki büyük vadi ile uzandığı Fırat Nehri'nde yaratacağı kirlilik ise şimdiden, özellikle nehrin aşağılarında bulunan Kemaliye halkının uykularını kaçırmaya başlamış bile.
İNGİLİZ EMPERYALİZMİNİN ‘AMİRAL GEMİSİ'
Çöpler Altın Madeni'ni işletmek isteyen Anatolia Minerals şirketinin bağlı olduğu maden tekeli Rio Tinto, ünlü Yahudi dolar milyarderi Rothschild Ailesi'ne ait. Anatolia Minerals Rio Tinto'nun Türkiye'deki operasyonlarını yöneten şirketi durumunda. Bu şirketin Tunceli Ovacık, K. Maraş-Saimbeyli, Balıkesir-Balya başta olmak üzere çok geniş alanlarında maden arama ve işletme ruhsatları bulunmakta. Dünyanın en barbar şirketlerinden biri olarak bilinen Rio Tinto'nun tarihsel gelişimine ve yapısına kısa bir göz atarsak; Rio Tinto tek başına dünya maden üretiminin yüzde 12.5'ini sağlıyor. Dünyanın en büyük maden şirketi durumunda. Şirket, altın, bakır, demir, kömür, alüminyum, uranyum gibi alanlarda maden çıkarma ve işleme işini yapıyor. Dünyanın 40 değişik ülkesinde 60'ın üzerinde işletmesi bulunuyor ve borsada da en önde gelen maden şirketleri arasında. İngiltere'deki Rio Tinto plc ve Avustralya'daki Rio Tinto Ltd adlı iki şirketin birleşmesinden oluşan Rio Tinto'nun üst düzey yöneticileri İngiltere'deki şirketten atanıyor. Şirketin işletmelerinde sendikalaşma girişimleri en sert yöntemlerle engellenirken, toplusözleşme de yapılmıyor. Şirket, bu kötü ününün tepkisini dağıtmak üzere çoğu zaman taşeron şirketler eliyle işlerini yürütmeyi yeğliyor. Erzincan Çöpler Altın Madeni İşletmesi de Kanada ve ABD borsalarında Anatolian Minerals Development Ltd. (AMDL) adı ile işlem yapan şirket tarafından yönetiliyor.
ANADOLU'DAKİ RİO TİNTO
Rio Tinto Limited şirketinin sermaye yapısına baktığımızda şu anda Türkiye'de faaliyet gösteren yabancı bankaların neredeyse tamamının şirkette hissesinin bulunduğu görülür. Rio Tinto'nun Türkiye'deki mineral kaynaklarının araştırılması için temel incelemeler Anadolu Mineralleri Geliştirme Şirketi (AMDL) tarafından 1977-1980 yılları arasında gerçekleştirildi. Tunceli ve Kopdağı bölgesinde yapılan bu incelemelerde ilk hedefler Tunceli'de bakır, kurşun ve çinko iken, Kop Dağı'nda kromdu. Uydu fotoğrafları, haritalama ve jeokimyasal numuneler sonrasında, bölgede yapılan kazılarda elde edilen verilerle Anatolia Minerals Development Corp. (AMDC) tarafından bölgenin ayrıntılı bir jeokimyasal haritası çıkarıldı. Japon ortaklı YAMAS ile ortak iş yapan AMDC ve AMDL muhtemelen aynı şirkete ait ve bu şirket Rio Tinto'nun kendisi. Anatolia Minerals şirketinin internet sitesinde yer alan yönetim Kurulu üyeleri arasında üç Türkün de adı var. Anatolia Minerals ortak ve yöneticilerinden Erden Yüksel, 5 yıl Dardanel Madencilik, 10 yıl Cominco ile çalışmış, 40 yıllık deneyimi olan bir mühendis. Yine yönetim kurulu üyelerinden Firuz Alizade ise Cominco'nun milyar dolarlık Artvin Cerattepe bakır altın madeni projesinde görevli.
Alizade Türkiye jeolojisi ve maden potansiyeli uzmanı. Anatolia Minerals'in yönetim Kurulu listesinde adı olan İlhan Poyraz ise Anatolia şirketinin taşeron şirketi durumundaki Çukurdere Madencilik Sanayi Ltd. Şti.nin Başkan Yardımcısı konumunda. Rio Tinto'nun 2001 yılında Anatolia Minerals adlı şirketle yaptığı anlaşma gereği Erzincan Çöpler Altın Madeni projesi bu şirket tarafından yürütülüyor. Bu proje için Rio Tinto'nun 10 milyon dolar (son verilen bu rakamın 25 milyon doları bulduğunu gösteriyor) harcaması ve gelirin yüzde 66.7'sini alması planlanırken, Anatolia Minerals'e ise 1.500 milyon dolar kalması hesaplanmış. Anlaşmada Rio Tinto'nun proje için yıllık en az 500 bin dolar harcaması, Anatolia mineral ofisinde yılda 216 bin dolar vermesi taahhüt ediliyor. 2001 yılında yapılan bu anlaşmanın önümüzdeki yıl yenilenmesi söz konusu.
RİO TİNTO'NUN TARİHİ
Şirket adını 1873 yılında kurulduğu İberya'nın Rio Tinto (Renkli Nehir) bölgesinden aldı. En büyük hissenin Rothschild ailesine ait olduğu şirkette, İngiliz kraliyet ailesinin de hissesi bulunmakta. 1800'lü yıllardan itibaren yaptığı afyon ticareti ile büyüyen şirket, Hong Kong'un İngilizlere kalmasının ardından, Rothschildler'in kontrolündeki Hong Kong Shangai Bank Corporation ( HSBC) bankası ile afyon ticaretini finanse etti. Rio Tinto, Jardine Matheson şirketinin bu afyon ticaretinden kazanılan parası ile kuruldu. Bugün dünya maden üretiminde yüzde 12.5'luk bir paya sahip olan Rio Tinto'yu, ikinci sırada yüzde 11'lik pay ile yine İngiltere merkezli Anglo American Corp (AAC) izlemekte. Oppenheimer Ailesi'nin kontrolünde olan AAC de Rotshchild Ailesi'nin ve İngiltere kraliyet ailesinin de payları var. Dünya maden üretimindeki üçüncü isim de İngiltere'den Billiton/BHP firması. Shell'e ait olan firmanın kontrolü de Rothschill Ailesi'nde. Her üç firmada da İngiliz kraliyet ailesinin payları bulunmakta. Dünya madenlerinin yaklaşık yüzde 50'si bu üç firmanın kontrolünde iken, bu oran altın ve gümüş madenciliğinde neredeyse yüzde 100'e yaklaşmakta.
Rio Tinto'nun arkasındaki güçleri oluşturan, Rothschild, Oppenheimer ve Goldschmild ailelerinin üçü de Almaya Frankfurt kökenli. Sonradan İngiltere'ye göçen bu ailelerin soy ağaçları 1600'lerde Oppenheimer Ailesi'nde birleşirken, 1700'lü yılların sonunda Rothschild'ler en güçlü aile konumuna gelmişler. İngiliz kraliyet ailesi ile çok güçlü ekonomik bağları olan ailelerin şirketlerinden Rio Tinto "İngiliz egemenliğinin Amiral Gemisi" olarak tanımlanmaktadır. Rio Tinto'nun ilgilendiği ve büyük oranda kontrol ettiği bir diğer madencilik alanı ise bor madenleri. Dünya bor üretiminin yüzde 37'sini gerçekleştiren US Borax Inc. Rio Tinto'nun bir alt kolu olan Kennecott Holdinge ait. Türkiye, dünya bor rezervinin yarısından fazlasına sahip iken pazardan aldığı pay ise yüzde 20 dolayında. Bor madenlerinin özelleştirilmesi girişimlerinde US Borax ve Rio Tinto'nun adı sıkça geçmişti.
BOUGANVİLLE KATLİAMI
Rio Tinto'nun adı birçok insan hakkı ihlali, hukuksuz uygulamalara, işçi düşmanlığı vs. ile anılsa da tekelin Bouganville de yaptıkları onun "barbar" diye tanımlanmasını nedenlerini açıkça ortaya koyuyor. 1969 yılında Bouganville bölgesine giren Rio Tinto, köylülerin topraklarını gasp etmenin yanı sıra, 220 hektar yağmur ormanını da yok etti. Bu bölgenin temel geçim kaynağı olan balıkçılık ve bahçeciliğin yok edilmesi anlamına geliyordu. İşgalci Papua Yeni Gine yönetimi ile ilişkileri sonucu 5 yıl vergiden muaf olan şirketin nehirlere boşalttığı 1 milyar ton atık Bouganville nehirlerindeki canlı yaşamını yok etti. Şirket, halkın yıllarca süren protesto ve direnişini yok saydığı gibi direnişi bastırabilmek için Avustralya'dan özel bir tim getirdi. Bouganville yerli halkından bir grup 1988 yılında, madeni basarak şirketin patlayıcılarını kullanıp madenin binalarını, araç-gereçlerini havaya uçurdu. Taş ve sopalarında kullanıldığı bu saldırı sonrasında maden kapatılırken, işgalci Papua Yeni Gine, ihracat gelirlerinin yüzde 45'ini sağlayan madenin kapanması nedeniyle Bougainville'den çekilmek zorunda kaldı. Geride Bougainville'nin nüfusunun yüzde 7'sine denk gelen 10.000 ceset bırakarak!...
HAZIRLAYAN: Özer Akdemir
Yorumlar - Yorum Yaz
Yokluktan, yoksulluktan
canına kıyan babalara!..
Başına ne geldiyse bu altında uzanıp hülyalara daldığı eğri kavak ağacı yüzünden geldi. Yaşıtıydı, sırdaşıydı, arkadaşıydı. Ona kıyamadı! Ölümü onun dibinde karşıladı. Attı urganı budağına, aldı canını gözünü kırpmadan!..
Bahar yelinin uçsuz bucaksız bozkırda boyvermiş çiğdemleri okşayarak son karları da erittiği gün, sanki gök boşalmış gibi yağmur yağıyordu. Yalnız Atlar Ülkesini aşıp, tepenin yamacından kıvrılarak köyün tam ortasından geçen dere coştukça coşmuştu.
“Kırk yıl önce böyle bir sel geldiydi” dedi, dişsiz ağzında cümleleri yuvarlayan Kelik Derviş. Önlerinde boz bulanık akan seli tepenin yamacındaki çeşmenin başından seyreden bir grup köylünün arasındaydı. Selin gürleyişi, sanki yeryüzünü dövmek, hıncını almak ister gibi hışımla yağan yağmurun sesini bile duyulmaz etmişti ki Kelik Dervişin sözlerini de sanırım benim dışımda duyan olmadı.
Başlarına geçirdikleri ceketler, naylon poşetler, şemsiyelerle yağmurdan korunmaya çalışan köylülerin içindeydim ben de. Sele baktıkça başım dönüyor, başım döndükçe bakmak istiyordum. Sarıdan, mora, kırmızıdan toprak rengine bürünen suların kocaman bir ağaç gövdesini, ölü bir tilki leşini, her türlü ağaçtan binlerce yaprak ve dalı önünde sürükleyişini izlemeye doyamıyordum.
Az ötemizde yüzünü iki elinin arasına alıp görüntüye dalmış gitmiş ozanı neden sonra fark ettim. Sudan çıkmış sıçan gibi ıslanmıştı ama o bunun farkında bile değildi. Anladım ki yine başka bir alemdeydi. Asıl adını kendisi bile unutmuştu. Yıllardır ‘Ozan’dı o bizim köylü için. Yanına gidip çömeldim, şemsiyemi başının üzerinde tutarak yağmuru kestim; “Hayırdır Ozan, daldın gittin sellere” dedim. Uykuda uyanır gibi yüzüme baktı. Saçlarından yağmur suları süzülüyor, bıyıklarının, kirpiklerinin ucundan damla damla akıyordu.
Gülümsedi, bakışlarını yere indirdi. Yağmurun, selin sesine karışan bir mısra döküldü dudaklarından;
“Taşkın sular gibi akıp çağlarım
Didarı görüben gönül eğlerim
Dünyaya geleli her dem ağlarım
Çeşmim karışmadık seller mi kaldı”
Daha dün, çok uzakta, Kırşehir’den de ötede şimşeklerin parıltısının yanıp söndüğü bir gece vakti, yağmurdan önce gelen serinliğiyle ürperdiğimiz eski bağlardaki bir pağın kerpiç duvarına yaslanıp demlenirken de Karacaoğlan’ın bu türküsünü söylemişti, Elimi omzuna koyup, gözlerine baktım. Bir kez daha gördüğüm bakışlar yüreğimi dağladı. Öylesine acı dolu, öylesine dünyadan geçmiş, herşeye boşvermiş bir bakıştı ki!
Gözlerimi kaçırıp kalktım yanından. O da kalktı. Ben, yağmurun oluşturduğu, sele kavuşmak için olanca aceleciliğiyle akan ince dereciklere basmamaya çalışarak toprak yoldan sağa kıvrılırken, o sularına batıp çıktığı yağmura aldırmadan elmalık tarafına yürüdü, gitti. Bu onu son görüşüm oldu.
Selden iki gün sonra o incecik bedenini mezarına koyarken hep bu türkü döndü dolandı içimde. Ondan duyduğum son türküde kendi ölümünü anlattığını nereden bilirdim ki!
Herkes bir şey söyledi, her kafadan ayrı bir öykü çıktı, söylentiler aldı başını gitti günlerce köyde. Kimse, ozanın neden sahip olduğu tek toprak parçasında, eğri bir kavak dalına urgan atıp canına kıydığının gerçek nedenini anlamadı.
Bağı bahçesi, bostanı hep ortakçılıktı, doğuştan garibandı. Çalışır didinir, ürünün yarısını mal sahibine, emmisi, dayısı, bibisi olan akrabalarına verirdi. Hiç şikayetlendiğini duymadım ben bundan. “Aç açıkta değiliz. Tarla bizim olsa ne olur olmasa ne?” der güler geçerdi. O zamanlar gençti daha, dünya toz pembeydi gözünde, gönlünde. Kısacık sürdü bu “yoksuluz ama keyfimiz paşada yok” günleri...
Eşini ikinci oğlunu doğururken kaybettikten sonra hiç kendinde gezmedi. Bir gün bile onu gözlerinde mutluluk ışığı ile yakalamadım o günden bu yana. Kendinden, köyden, köylüden, her şeyden uzak bir zamana takılıp kaldı yıllar yılı. Konuşması, yemek yemesi, yürümesi hep bir esriklik içindeydi. Sadece düğün dernek gezip türkü söylediği ya da şarap testisinin başına çömelip bardaklarca içtiği günlerde yüzü birazcık da olsun rahatlardı. Son gününe kadar da bu böyle oldu.
Ölümünün üzerinden on beş gün geçtikten sonra büyük oğlunu ortakçılık yaptıkları tarlada çalışırken gördüm. Acının da bir miadı vardı. Giden gitmiş yaşamak ağrısı hala kalanların omuzlarındaydı.
Daha 15-16 yaşlarında, bıyıkları terlememiş fidan gibi bir gençti. Yanına gittim, biraz laflamak daha çok da ona yardımcı olmak istedim. Domates fidesi dikiyordu toprağa. Küçük küçük çukurlar açıp çamurlu toprağın bağrını araladım, fideleri dikmesi için.
Çalışırken bir yandan da köyün öbür ucundaki mezarlıkta toprağın bağrında uyuyan babasını anlatıyordu. Ozanla aramızdaki muhabbeti iyi bilecek kadar yaş almıştı o da; “Babamın bu dünyada tek huzur bulduğu yer o kavaklıktı emmi” dedi. Akrabalık yoktu Ozanla aramızda ama çocukları emmi bellemişti beni. Sesi çocukluğunun artık ebediyen bittiğini bilenlerin olgunluğundaydı.
İkimizde oturduk toprağın üzerine. O anlatmaya devam etti; “Annemle gençliklerinde eğri dalın altında buluşurlarmış hep. O yüzden yıllarca tüm kavak tüccarlarına hayır dedi, satmadı kimseye. Kardeşimin, spor ayakkabısı olmadığı için beden eğitimine giremediğini öğrendiğinde çok üzüldü. Bir hafta içinde sadece eğri dalı ayırarak bütün kavakları sattı. Tüccar da vazgeçmesinden korkmuş olacak ki hemencik eğri kavak dışındaki tüm ağaçları kesti. Babam, o gün bıçkı seslerini duymamak için köyden çıktı, ilçeye gitti. Akşam karanlık çökerken geldiğinde elinde iki çift spor ayakkabısı, giysiler, tadını çoktan unuttuğumuz yiyecekler vardı. Çok güzeldi yemek o akşam. Annem öldüğünden bu yana evde eline almadığı bağlamanın başına geçip türküler yaktı. Annemin en sevdiği “Tatlı dillim, güler yüzlüm ey ceylan gözlüm / Gönlüm hep seni arıyor neredesin sen” türküsünü defalarca, gözlerinden yaşlar boşanarak söyledi. Şaşırmış, ama babam sanki yaşama yeniden dönmüş gibi de sevinmiştim. Bu onun son gecesiymiş!”
Hiç bir şey söylemedim. Hayatının baharındaki delikanlının babasına veda sözlerini dinledim;
“şimdi anlıyorum ki, kavak ağaçlarının kesildiği gün babam da dünyayla bağını kesti. Annemle ilk buluştukları eğri kavağı işte bu yüzden satmadı, boynuna ipi orada geçireceğini biliyordu”
Göğsümü tıkayan kederi bastırıp yanından ayrılırken ozandan son dinlediğim türküyü mırıldanıyordum;
“Alları çıkarıp karalar geyip
Sen varıp ellerin sözüne uyup
Bir gün ben kendime kıyarım deyip
Urgan atmadığım dallar mı kaldı”
Özer AKDEMİR
EVRENSEL